Myślenie należy do podstawowych procesów poznawczych, tj. do procesów prowadzących do uzyskania orientacji w otoczeniu, poznania rzeczywistości. Polega na odzwierciedleniu stosunków zachodzących między elementami rzeczywistości w sposób uogólniony i pośredni, poznajemy bowiem zjawiska i przedmioty, których nie musimy wcale doświadczać osobiście. Posługując się pojęciami staramy się wyodrębnić ich cechy, zauważyć podobieństwa między nimi lub uogólnić, czyli stworzyć nowe pojęcia.
Jedną z cech myślenia jest ukierunkowane, czyli postępowanie w sposób uporządkowany, a zatem zmierzający do określonego celu. Tym celem może być na przykład wykorzystanie posiadanej wiedzy w sytuacji dobrze znanej, na przykład: jak otworzyć konserwę, gdy nie mamy otwieracza. Zasadniczą formą myślenia ukierunkowanego jest myślenie problemowe. Ten typ myślenia może dotyczyć sytuacji występujących w życiu codziennym, ale także – oczywiście – złożonych problemów naukowych, których rozwiązanie posuwa naprzód wiedzę. Wspólną cechą myślenia problemowego jest wytwarzanie nowych informacji, człowiek wie więcej, niż gdy przystępował do rozwiązania zadania
PODSTAWOWE FAZY MYŚLENIA PROBLEMOWEGO:
- dostrzeżenie problemu;
- analiza posiadanych informacji;
- wysuwanie propozycji rozwiązań (wytwarzanie pomysłów);
- sprawdzanie rozwiązań;
W przypadku niepowodzenia następuje zwykle powrót do fazy poprzedniej, na przykład: w sytuacji braku pomysłu na rozwiązanie problemu dobrze jest jeszcze raz przeanalizować posiadane informacje i może zebrać ich więcej.
Myślenie problemowe bywa nazywane myśleniem twórczym. W węższym znaczeniu myślenie twórcze obejmuje te formy myślenia problemowego, które charakteryzuje wyraźna samodzielność myślenia, krytycyzm i oryginalność koncepcji.
Odpowiednio do wieku życia człowieka – przez pierwszych kilkanaście lat – możliwości poznawcze rozwijają się nadzwyczaj dynamicznie. Na etapie początkowym występuje jedynie zdolność do uczenia się związków w otaczającym, najbliższym świecie. Następnie zaczyna pojawiać się świadomość pojęć i zdarzeń. Zaczynają się rozwijać proste schematy sensoryczno – motoryczne. W wieku około 2 roku życia rozwój dziecka przybiera na dynamice. Zaczyna się internalizacja myślenia, a myśli coraz mniej zależą od zdarzeń ze świata zewnętrznego, czyli aby przewidzieć wynik czynności nie jest konieczne jej wykonywanie w realnym świecie. Zaczyna też rozwijać się umiejętność do posługiwania się symbolami, rozwija się język!
PROPOZYCJE ĆWICZEŃ:
- Nowe wykorzystanie powszechnie znanego przedmiotu: np. łyżka drewniana, szklanka, apaszka, zakrętka od butelki z napojem… (ćwiczenie indywidualne oraz dla grup).
- Wymyślanie ciągu dalszego – jedna osoba wymyśla temat opowieści, a uczestnicy gry wymyślają po kolei jej ciąg dalszy.
- Wersja dla klasy lub większej ilości uczestników: dzieci dzielimy na grupy, które wymyślają temat opowieści, następnie głosujemy nad tym, który będzie tematem wiodącym zabawy. Każda grupa wymyśla przebieg zdarzenia. Wszystkie dzieci na drodze głosowania wybierają, który etap będzie ciągiem dalszym historii. Można do wymyślonych etapów narysować obrazek i zrobić komiks. Ta wersja zabawy pozwala każdemu dziecku w grupie, stworzyć sytuację do wykazania się.
- Stworzenie najbardziej interesującej konstrukcji z makulatury lub innych surowców.
- Burza mózgów: przedstawienie problemu, którego propozycje rozwiązań są następnie oceniane. Szczególnie uważnie omawiamy rozwiązania błędne, wyciągając z nich jak najwięcej wniosków – może uda nam się nauczyć na błędach?!
- Zróbmy porządek: każde dziecko daje po jednym przedmiocie i każde z dzieci lub każda z grup proponuje zasadę, według której można uporządkować zebrane przedmioty;
- Twórczy jest siódmy pomysł – każde dziecko dostaje po osiem rysunków okręgów, które ma wykorzystać w prostych rysunkach. Ponieważ na ogół pierwszych sześć pomysłów będzie podobnych – wykazujemy, że indywidualny, inny niż reszta jest dopiero na ogół siódmy pomysł i patrzymy, komu udało się najbardziej twórczo coś wymyślić.
- Wykonanie dowolnego eksperymentu z dziedziny fizyki, np. płomień świeczki palącej się w oknie wychyla się w różne strony – pokazujemy dzieciom doświadczenie i proponujemy wymyślanie wyjaśnień.
- Pomysł Marii Curie – Skłodowskiej: jak sprawić by potrawa w garnku była jak najdłużej ciepła? (często zdarza się, że przykrycie garnka pokrywką nie przychodzi do głowy tak szybko).
- Szukanie związku pomiędzy różnymi pojęciami – każde dziecko podaje jedno słowo (można zawęzić, czy to rzeczowniki, czy też inne części mowy), a następnie układamy wspólnie historię z wykorzystaniem tych pojęć.
- Konkurs: kto wypisze największa ilość określeń opisujących, np. zieleń drzewa, smak jabłka, i inne.
PROPONOWANA LITERATURA UZUPEŁNIAJĄCA I INSPIRUJĄCA:
- „Co dzień mądrzejsze. 365 gier i zabaw kształtujących charakter, wrażliwość i inteligencję…” – Weston Mark S., Weston Denise Chapman;
- „Gry i zabawy umysłowe. Mądrość dzięki zabawie” – Vera F. Birkenbihl
- „Uczymy jak myśleć” – Robert Fisher