AGRESJA – zachowanie wrogie, niekiedy gwałtowne fizyczne lub słowne, związane z pojawieniem się takich stanów emocjonalnych jak rozdrażnienie, niezadowolenie, gniew… skierowane przeciwko ludziom lub przedmiotom.
ANALIZA I SYNTEZA –ogół czynności dokonywania rozkładu całości na poszczególne elementy składowe i scalanie tych elementów w całość. Czynności te dotyczą także procesów poznawczych i analizy i syntezy doznań zmysłowych.
ANALIZATORY – neurofizjologiczna podstawa odbioru i przetwarzania bodźców (np. wzrokowych czy słuchowych) w spostrzeżenia. Trzy analizatory biorą udział w czytaniu i pisaniu: wzrokowy (odbiór bodźców wzrokowych, np. wyrazy i litery), słuchowy (odbiór dźwięków mowy) i skórno – kinestetyczny (doznania dotykowo – kinestetyczne z poruszających się narządów mowy podczas mówienia oraz od poruszającej się ręki trzymającej narzędzie podczas pisania).
ANOREKSJA – jadłowstręt, awersja do przyjmowania pokarmów
APATIA- stan wyrażający się zobojętnieniem i osłabieniem reakcji na wszelkie bodźce.
AUTYZM – aktualnie raczej używa się pojęcia zaburzenia autystyczne – schorzenie, w którym dziecko sprawia wrażenie jakby było obojętne wobec innych ludzi, zachowuje się dziwacznie w stosunku do otoczenia, a rozwój jego mowy jest nietypowy. Przyczyny tego schorzenia są biologiczne.
BŁĘDY SPECYFICZNE– typowe błędy występujące w dysleksji rozwojowej.
CHARAKTER – właściwość odróżniająca jedną rzecz od innych.
IMPULSYWNOŚĆ – czynności ruchowe wynikające z nie dających się opanować pobudzeń, powstają nagle i niespodziewanie. Czasem maja charakter reakcji odruchowych nieproporcjonalnych w stosunku do podniety.
DEFICYTY ROZWOJOWE – opóźnienie rozwoju psychomotorycznego lub wolniejsze tempo rozwoju niektórych funkcji – o różnym zakresie. Ze względu na zakres występujących zaburzeń dzielone są na:
- Zaburzenia parcjalne – obejmują większy obszar czynności, np. zaburzenia rozwoju mowy lub rozwoju motoryki, (motoryki w znaczeniu globalnym, tj. motoryki małej , czyli rąk, ale też motoryki dużej, czyli całego ciała).
- Zaburzenia fragmentaryczne – obejmują mniejszy obszar czynności, np. zaburzenia rozwoju mowy czynnej (gdy mowa bierna jest względnie dobrze rozwinięta) lub opóźnienie rozwoju motoryki małej, (np. tylko sprawności ruchowej rąk).
DOJRZAŁOŚĆ PSYCHICZNA – osiągnięcie takiego poziomu rozwoju intelektualnego, emocjonalnego i społecznego, który umożliwia samodzielne funkcjonowanie jednostce w grupie społecznej, prawidłowe przystosowanie i realizacje celów życiowych.
DOSTOSOWANIE WYMAGAŃ – zastosowanie kryteriów egzekwowania wiedzy i umiejętności, które uwzględniają zarówno ograniczenia dziecka, ale też jego możliwości. W niektórych aspektach powinno mieć miejsce obniżenie wymagań, np. w zakresie oceny prac pisemnych pod względem techniki pisma. Równocześnie jednak wymagania powinny być zwiększone np. w zakresie pracy nad poprawą techniki, co powinno być udokumentowane w osobnym zeszycie.
DRAŻLIWOŚĆ – łatwe wpadanie w stan niezadowolenia pod wpływem błahych, przykrych bodźców.
DYSYMULACJA – symulowanie braku objawów choroby lub ich ukrywanie
DYSLEKSJA ROZWOJOWA – specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu u dzieci. Stanowią one pewien zespół zaburzeń czytania (dysleksja), pisania z zachowaniem zasad ortografii (dysortografia), czy niski poziom graficzny pisma (dysgrafia). Termin „rozwojowa” oznacza, że odnosi się do okresu dzieciństwa, na samym początku nauki czytania i pisania. Jest rozpoznawana w sytuacji normy intelektualnej u dziecka.
DYSLEKSJA – w węższym ujęciu oznacza specyficzne trudności w czytaniu. Rozpoznawana jest u dziecka wówczas gdy jego rozwój intelektualny jest prawidłowy, a mimo to utrzymują się trudności z opanowaniem umiejętności czytania i rozumienia czytanego tekstu.
DYSORTOGRAFIA – specyficzne trudności w opanowaniu pisania poprawnego, pod względem poprawności ortograficznej. Rozpoznawana jest u uczniów o prawidłowym rozwoju umysłowym, gdy trudności występują pomimo znajomości zasad pisowni.
DYSGRAFIA – trudności w nauczeniu się poprawnej formy graficznej pisma. Wyraża się w zniekształceniach techniki pisma, jego poziomu graficznego
FUNKCJE POZNAWCZE– ogół procesów pozwalających nam odzwierciedlić we własnej psychice otaczający nas świat, co pozwala ten świat zrozumieć i komunikować się z jego elementami.
INTELIGENCJA OGÓLNA, WERBALNA (SŁOWNA) ORAZ NIEWERBALNA (BEZSŁOWNA, PRAKTYCZNO – TECHNICZNA) – trzy obszary funkcjonowania intelektualnego, które jest mierzone odpowiednimi skalami inteligencji. Wyniki liczbowe w postaci ilorazów inteligencji można porównywać i interpretować, wskazując np. mocne i słabsze strony badanego dziecka.
INTEGRACJA PERCEPCYJNO – MOTORYCZNA – współpraca funkcji wzrokowych, słuchowych oraz ruchowych – konieczna do czynności czytania i pisania.
INTEGRACJA SENSORYCZNA – proces, dzięki któremu mózg otrzymuje informacje od wszystkich zmysłów, rozpoznaje je, segreguje, interpretuje oraz integruje ze sobą i wcześniejszymi doświadczeniami, a potem odpowiada właściwą reakcją.
KOORDYNACJA WZROKOWO – RUCHOWA (WZROKOWO – MOTORYCZNA) – współdziałanie funkcji wzrokowych i ruchowych konieczna do wykonywania precyzyjnych ruchów rąk pod kontrolą wzroku.
LATERALIZACJA JEDNORODNA – dominacja czynności ruchowych jednej ze stron ciała, co jest sytuacją uznawaną za prawidłową. Może być prawostronna (prawe oko, ręka, noga) lub lewostronna (lewa ręka, oko, noga).
LATERALIZACJA SKRZYŻOWANA – dominacja narządów ruchu i wzroku – nie po tej samej stronie ciała (dominuje prawe oko i lewa ręka).
MOTORYKA DUŻA – sprawność ruchowa całego ciała.
MOTORYKA MAŁA – sprawność ruchowa rąk w zakresie precyzji i szybkości ruchów. Niezbędna do czytania i pisania.
PAMIĘĆ MIMOWOLNA (MECHANICZNA) – zdolność do nieuświadomionego przyswajania wiedzy, bez zaangażowania wysiłku, co jest charakterystyczne dla małych dzieci. Dzieci, które charakteryzują się słabą pamięcią mimowolną, chcąc osiągać dobre wyniki w nauce szkolnej, są zmuszone intensywnie rozwijać myślenie logiczne i pamięć logiczną w czym mogą pomóc strategie uczenia się.
PAMIĘĆ WZROKOWA – przyswajanie wiedzy na drodze zapamiętywania (utrwalania i przypominania) wrażeń wzrokowych. Pamięć można ćwiczyć.
PAMIĘĆ SŁUCHOWA – przyswajanie wiedzy na drodze zapamiętywania (utrwalania i przypominania) wrażeń słuchowych. Pamięć można ćwiczyć.
PAMIĘĆ SŁUCHOWA BEZPOŚREDNIA – proces zapamiętywania i natychmiastowego odtwarzania materiału, np. podczas pisania dyktanda.
ZABURZENIA PERCEPCJI SŁUCHOWEJ (ZABURZENIA FUNKCJI SŁUCHOWO – JĘZYKOWYCH) – słuchowe zaburzenia odbioru mowy, które nie wynikają z niedosłuchu, ale powstają dzięki zaburzeniom analizy i syntezy słuchowej wyrazów.
ZABURZENIA PERCEPCJI WZROKOWEJ – zaburzenia w zakresie dokonywania analizy i syntezy wzrokowej, postrzegania i różnicowania kształtów, rejestracji położenia przestrzennego elementów.
ZMĘCZENIE RĘKI PISZĄCEJ – może wynikać ze zbyt silnej koncentracji na wykonywanym zadaniu lub zbytniego wysiłku wynikającego ze słabo kontrolowanego napięcia mięśniowego i może być przyczyną słabej strony graficznej pisma.
Przygotowane na podstawie:
- Marta Bogdanowicz, Anna Adryjanek, „Uczeń z dysleksją w szkole”, Wyd. „Operon” Gdynia 2004;
- James H. Scully, „ Psychiatria”, Wyd. „Urban i Partner”, Wrocław 1998;
- Praca zbiorowa, „o pomyślny start ucznia w szkole”, Warszawski Odział nr 1 Polskiego Towarzystwa Dysleksji. Warszawa 2002