Tyflopedagogika (z gr. typhlos – niewidomy) – dział pedagogiki specjalnej zajmujący się wychowaniem, edukacją, terapią i rehabilitacją osób niewidomych i niedowidzących w placówkach oświatowych (w tym integracyjnych) oraz poradniach specjalistycznych.
Osoby z uszkodzonym wzrokiem dzieli się na dwie grupy:
- niewidomych i niedowidzących od urodzenia i wczesnego dzieciństwa (przyjmuje się wiek do pięciu lat);
- ociemniałych – osoby które całkowicie lub w znacznym stopniu straciły wzrok w ciągu życia.
Próba zróżnicowania podstawowych grup osób z uszkodzonym wzrokiem (niewidomi, niedowidzący i ociemniali) ma znaczenie w realizacji celów i treści rewalidacji.
Klasyfikacja WHO (1980 r.) za wzrok normalny uważa ostrość wzroku powyżej 0.3, słabowzroczność od 0.3 do 0.05, a poniżej 0.05 ślepotę całkowitą, poczucie światła, oraz ślepotę umiarkowaną.
Z pedagogicznego punktu widzenia do dzieci niedowidzących lub słabo widzących zalicza się te, które posiadają zdolność widzenia tekstów czarnodrukowych i nie muszą korzystać z pisma punktowego (Braille’a).
Osoba niewidoma – definicja medyczna uwzględniająca ostrość i pole widzenia
Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) niewidomą jest osoba z ostrością widzenia mniejszą niż 3/60 (lub równowartością 0,05) w lepszym oku z najlepszą korekcją, lub posiadająca pole widzenia w obu oczach ograniczone do 10 stopni od punktu fiksacji (Glossary, 2004).
Osoba niewidoma – definicja psychologiczna
Osoby całkowicie niewidome to takie, które nie reagują na żadne bodźce wzrokowe. Wyjątek w tej grupie stanowią osoby, które zachowały poczucie światła. Potrafią one jedynie rozróżniać dzień i noc lub zapalone światło wieczorem w pomieszczeniu. Struktura poznania u niewidomych ma więc głównie charakter dotykowo-słuchowy. (Majewski 2001, s. 22)
Zgodnie z powyższymi definicjami osobą niewidomą jest osoba, która całkowicie nie widzi od urodzenia (nie odbiera żadnych bodźców wzrokowych) i ta, która ma tzw. poczucie światła (zauważa światło i jego brak, czasem lokalizuje źródło światła), jak również i ta, której możliwości wzrokowe pozwalają na zauważenie ruchu ręki przed okiem, a nawet policzenie palców. Niewidomą jest także osoba, u której pole widzenia (mimo dobrej ostrości wzroku), ograniczone do niewielkiego obszaru powoduje, że główną techniką funkcjonowania będzie technika bezwzrokowa.
Człowiek niewidomy a ociemniały – definicja uwzględniająca czas utraty wzroku
Jednym z kryteriów klasyfikacji niewidzenia jest czas uszkodzenia wzroku, dzięki któremu istnieje wyraźne rozróżnienie pojęć niewidomy i ociemniały. Jako ociemniałą określa się osobę która straciła wzrok po 5. roku życia i pamięta obrazy wzrokowe. Niewidomym jest człowiek, który nie widzi od urodzenia lub stracił wzrok przed 5. rokiem życia.
Wśród niepełnosprawności związanej z widzeniem występuję również takie, które nie dotyczą uszkodzeń struktur oka, ale zaburzonego funkcjonowania kory wzrokowej, a ściślej tych jej części, które odpowiadają za analizowanie i interpretowanie informacji wzrokowych. W piśmiennictwie istnieją różne określenia dotyczące zaburzeń widzenia pochodzenia mózgowego. Gdy schorzenie dotyczy tylko kory mózgowej, mówimy o tzw. ślepocie korowej, czyli upośledzeniu widzenia pochodzenia korowego (Krawczyk, za: Paplińska, 2007, s. 69), które jest najczęściej wynikiem uszkodzenia mózgu u osób dorosłych.
Osoba słabowidząca – definicja medyczna uwzględniająca ostrość i pole widzenia
Według WHO słabowidzący to osoby z ostrością wzroku równą lub większą niż 3/60 (lub równowartością 0,05) a mniejszą niż 6/18 (lub równowartością 0,3) w lepszym oku po korekcji okularowej lub o polu widzenia ograniczonym do obszaru 20 stopni.
Osoba słabowidząca – definicja funkcjonalna
Według A. Adamowicz-Hummel (2008, s. 20) niezależnie od obowiązujących klasyfikacji stopni niepełnosprawności należy przyjąć za A. Corn i A. Koenig następującą definicję funkcjonalną osoby słabowidzącej: jest to osoba, która mimo okularów korekcyjnych ma trudności z wykonywaniem czynności wzrokowych, ale która może poprawić swoją zdolność wykonywania tych czynności poprzez wykorzystanie wzrokowych metod kompensacyjnych, pomocy ułatwiających widzenie i innych pomocy rehabilitacyjnych oraz poprzez dostosowanie środowiska fizycznego.
Definicja prawna wg PZN
Prawnie niewidomym jest osoba fizyczna zaliczona do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności w związku z uszkodzeniem narządu wzroku.
Do I grupy inwalidów (znaczny stopień niepełnosprawności) kwalifikowane są osoby z całkowitą ślepotą obuoczną lub praktyczną ślepotą obuoczną – ostrość wzroku po korekcji w lepszym oku nie przekracza 5% normalnej ostrości oraz osoby, u których pole widzenia zawężone jest do około 20 stopni – widzenie lunetowe.
Do II grupy inwalidów (umiarkowany stopień niepełnosprawności) zalicza się osoby, u których ostrość wzroku po korekcji w lepszym oku wynosi od 6% do 10% normalnej ostrości oraz osoby z zawężonym polem widzenia do około 30 stopni. (www.pzn.org.pl)
W oparciu o dostępne materiały opracowała: tyflopedagog Elżbieta Figisiak