Co każdy rodzic powinien wiedzieć o grach komputerowych? – Poradnia Psychologiczno

W gry komputerowe i gry wideo grają obecnie miliony ludzi na świecie. Są one dostępne na płytach CD/DVD, na stronach internetowych, konsolach czy w telefonach komórkowych. Ogromna grupa graczy to dzieci i młodzież, dla których granie w gry jest powszechną formą spędzania wolnego czasu. Grać zaczynają coraz młodsze dzieci, nierzadko już w wieku przedszkolnym. Jeśli gry są odpowiednio dobrane do wieku i możliwości dziecka, mogą być dla niego doskonałym źródłem nauki i rozrywki. Niestety badania wykazują, że ponad połowa dzieci gra w gry nieodpowiednie do ich wieku. Wiele powszechnie dostępnych gier zawiera treści zdecydowanie nieprzeznaczone dla dzieci: sceny pokazujące przemoc, treści seksualne, zachowania przestępcze, czy używanie narkotyków. Przesycone agresją i przemocą gry prowadzą do wzrostu poziomu agresji u najmłodszych graczy i utraty wrażliwości na realną przemoc wobec innych ludzi, czy zwierząt. Coraz częściej też dzieci i młodzież wycofują się z rzeczywistego świata zabawy i kontaktów społecznych z rodziną rówieśnikami. Uciekają w wirtualny świat gier, zaniedbują obowiązki i dotychczasowe zainteresowania. Współcześni rodzice mają więc nowe ważne zadanie: powinni dowiedzieć się o grach komputerowych jak najwięcej, aby umieć chronić dzieci przed negatywnymi konsekwencjami grania. Od wiedzy rodziców i ich zaangażowania zależy, czy korzystanie z gier będzie dla dziecka dobrą zabawą i bezpieczną rozrywką, a nie zagrożeniem dla prawidłowego rozwoju i społecznego funkcjonowania.

Rodzaje gier

Gry komputerowe – podobnie jak filmy, muzyka i książki – mają swoją typologię. Istnieje wiele gatunków gier, które możemy dzielić ze względu na różne kryteria. Najbardziej typowy podział ze względu na cel gry wyróżnia osiem głównych kategorii gier: symulacyjne, strategiczne, zręcznościowe, przygodowe, fabularne, logiczne, edukacyjne oraz sportowe.

Gry symulacyjne (symulatory): odzwierciedlają rzeczywiste zdarzenia w wirtualnym świecie, np. symulatory lotów czy jazdy samochodem. To także gry, w których mamy możliwość budowy miast (seria Sim City) lub parku rozrywki (RollerCoaster Tycoon).
Gry strategiczne: wymagają od graczy umiejętności strategicznych, np. dowodzenia oddziałami komputerowego wojska lub zarządzania wirtualnym kapitałem przedsiębiorstwa.
Gry zręcznościowe: bijatyki, strzelanki, shootery, składanki, gry platformowe i muzyczne. W zależności od rodzaju gry zabawa polega na zmierzeniu się w bójce z wirtualnym przeciwnikiem, strzelaniu do celu (najczęściej do wroga), wykonywaniu określonych ruchów w rytm muzyki itp.
Gry przygodowe: gracz kieruje poczynaniami bohatera przeżywającego jakąś historię, rozwiązując w trakcie gry zamieszczone w niej zagadki. Rozwiązanie wszystkich lub większości łamigłówek zapewnia pomyślne ukończenie gry.
Gry fabularne: gracz wciela się w wirtualnego bohatera – rozwija jego postać w trakcie rozgrywki i porusza się w fikcyjnej rzeczywistości. Często tworzy własną postać, określając jej cechy i wygląd zewnętrzny. Komputerowe gry fabularne są osadzone tradycyjnie w świecie fantasy i science fiction.
Gry logiczne: aby przejść dane poziomy gry, użytkownik musi rozwiązać ciąg zadań logicznych. Tradycyjne gry logiczne to szachy, brydż czy pasjans.
Gry edukacyjne: służą poszerzeniu wiedzy gracza i są wykorzystywane w praktyce edukacyjnej.
Gry sportowe: symulują rozgrywki sportowe, np. w piłkę nożną, koszykówkę, hokej na lodzie, golfa, czy boks. Odmianą gier sportowych są wyścigi (samochodowe, rowerowe itd.).

Gry online – to gry komputerowe, do których uruchomienia wymagany jest dostęp do Internetu. Są to zarówno proste gry, w które gra się w sieci, korzystając z przeglądarki internetowej, jak i rozbudowane gry MMO, z których część wymaga wysokiej klasy sprzętu, a przed uruchomieniem musi być zainstalowana na dysku twardym komputera. Istnieje bardzo szeroka gama gier internetowych mających najróżniejsze formy. W dużym uproszczeniu można podzielić je na kilka podstawowych kategorii:

Gry przeglądarkowe: bardzo proste, bezpłatne gry będące najczęściej internetową wersją klasycznych gier komputerowych, takich jak np. Tetris, Scrabble, PacMan czy gry karciane. Przeznaczone są dla pojedynczego gracza i nie wymagają komunikacji z innymi użytkownikami Internetu.
Gry sieciowe: bardziej skomplikowane, bierze w nich udział kilku uczestników jednocześnie działających na zasadzie współpracy lub – częściej – rywalizujących ze sobą. Gracz wciela się w konkretną postać i obserwuje wirtualny świat jej oczami. Dominują tu taktyczne gry walki, gry strategiczne, gry sportowe (takie jak wyścigi czy symulatory meczów piłki nożnej). Zwykle gra się w nie w sieci, używając komputera osobistego, ale gracze coraz częściej korzystają z konsoli z dostępem do Internetu.
Gry typu massively multiplayer online (MMO): bierze w nich udział jednocześnie wielu graczy, dzięki czemu gra może trwać niezależnie od tego, czy konkretna osoba aktualnie w niej uczestniczy. Gry te cechują się ogromną skalą – pozwalają na zabawę tysiącom osób jednocześnie. W tej kategorii przeważają gry fabularne, w których uczestnicy wcielają się w role fikcyjnych postaci i wspólnie tworzą lub kontynuują akcję.

Gry online mogą być dla dziecka doskonałą rozrywką. Warto jednak zdawać sobie sprawę z potencjalnych zagrożeń, jakie wiążą się z ich użytkowaniem.

Wiele gier online prowadzi do powstania wirtualnych społeczności i zachęca uczestników do wchodzenia na poświęcone im strony. Skłania dzieci do nawiązywania kontaktów, podawania informacji o sobie, a nawet spotykania się z nieznanymi osobami w świecie rzeczywistym.
Wśród graczy powszechne są agresywne zachowania zgodne ze stylem czy tematem obowiązującym podczas gry oraz używanie nieprzyzwoitego języka.
Inni gracze mogą, o ile gra na to pozwala, modyfikować elementy gry tak, że staje się ona nieodpowiednia dla młodszych dzieci. Przykładem takiego działania są edytory wyglądu postaci, w których można stworzyć roznegliżowanych bohaterów.
W części gier można kupować dodatkowe opcje czy przedmioty ułatwiające graczowi osiągnięcie lepszych wyników. Są to tzw. mikropłatności, na które dzieci wydają całkiem spore kwoty, często bez wiedzy rodziców.
W czasie gry mogą pojawiać się reklamy lub linki, które po kliknięciu przekierowują na strony zawierające treści nieodpowiednie dla dzieci. Stale rosnącą popularnością cieszą się obecnie tzw. gry free-to-play, oferujące graczom darmową rozrywkę. Użytkownicy mogą ściągnąć grę bezpłatnie na telefon lub komputer, ale nie oznacza to jednak, że wszystkie elementy gry są darmowe – nieodpłatnie udostępniana jest tylko podstawowa wersja gry. Poprzez tzw. mikrotransakcje kupuje się potrzebne dodatki do gier: przedmioty (np. lepszą broń, zbroję czy inne gadżety), umiejętności pomagające w grze lub ją usprawniające, a nawet możliwość kontynuowania gry po dojściu do etapu określonego przez producenta. Gracz, który chce osiągnąć dobry wynik, musi zainwestować prawdziwe pieniądze. Wbrew temu, co mogłoby się wydawać, tego typu rozrywka generuje całkiem pokaźne przychody dla producentów. Część gier jest tak zaprojektowana, aby gracze wydali w nich jak najwięcej pieniędzy – np. co chwilę pojawia się komunikat zachęcający do kupienia dodatkowych elementów, w grze umieszczane są sklepy, w których używa się specjalnej waluty zdobywanej za prawdziwe pieniądze, a gracze nakłaniani są do zakupu kont premium umożliwiających im kontynuowanie gry. Taki mechanizm sprawia, że szczególne zagrożenie gry te mogą stanowić dla najmłodszych użytkowników, którzy stają się obiektem agresywnego marketingu ze strony ich twórców. Dzieci są bardzo podatne na wszelkie manipulacje, często nie mają świadomości, że ściągając na swój telefon dodatkowe gadżety, narażają się na realne wydatki.

Nieodpowiednie i bezrefleksyjne korzystanie z komputera i gier może stanowić poważne zagrożenie dla zdrowia fizycznego i psychicznego dziecka, a także ograniczać jego rozwój społeczny, poznawczy czy emocjonalny, szczególnie jeśli stanowi główną formę spędzania czasu. Dzieci nadużywające gier komputerowych mogą mieć problemy z koncentracją uwagi i myśleniem w szkole podczas lekcji. Tam ich uwaga nie jest stale pobudzana nowymi, atrakcyjnymi bodźcami jak w czasie gry. Nadmierne i zbyt długie granie w gry może też prowadzić do zaniedbywania nauki, aktywności fizycznej, kontaktów z rodziną i kolegami, rezygnacji z innych zainteresowań, a nawet do zaniedbywania czynności takich jak jedzenie czy sen. Badania pokazują, że gry zawierające agresję i brutalną przemoc powodują wzrost poziomu agresji u graczy. Dzieci uczą się z nich wrogich zachowań wobec innych ludzi, lekceważenia ich praw oraz tego, że jedynym sposobem na rozwiązywanie problemów jest używanie siły. Stają się mniej wrażliwe na krzywdę innych i mniej chętnie niosą pomoc ofiarom przemocy. Pojawiają się także zmiany w sferze fizycznej: zaburzenia wzroku, trwałe wady kręgosłupa, zwiotczenie mięśni (z braku ruchu), anemia, zaburzenie rytmów dobowych. U dzieci i młodzieży może wystąpić również tzw. padaczka ekranowa wywołana przez intensywne, szybko zmieniające się bodźce świetlne emitowane przez ekran.

Co powinno zaniepokoić rodziców?

Sygnałem, że dziecko jest zagrożone uzależnieniem, może być:

wycofywanie się z kontaktów społecznych – dziecko spędza dużo czasu, grając w gry na komputerze lub w sieci, unika znajomych i traci dotychczasowych przyjaciół, nikt go nie odwiedza, samo nie chce do nikogo pójść;
brak innej aktywności poza graniem – dziecko spędza na graniu kilka godzin dziennie, porzuca dotychczasowe zainteresowania;
spadek zainteresowania nauką szkolną, zaniedbywanie obowiązków, wagary;
zaniedbywanie takich czynności jak spanie czy jedzenie;
granie w nocy, spanie w ciągu dnia;
zaburzenia koncentracji uwagi, pamięci;
częste zmiany nastroju;
konflikty z rodzicami, opiekunami z powodu ograniczania dostępu do komputera;
pojawienie się objawów abstynencyjnych po zaprzestaniu grania – nieprzyjemnego samopoczucia, rozdrażnienia, a nawet niekontrolowanej agresji.

Rodzicu, jeżeli niepokoi Cię zachowanie Twojego dziecka, spróbuj odpowiedzieć na poniższe pytania.

Czy Twoje dziecko…

gra w gry prawie każdego dnia?
poświęca na granie dużo czasu (ponad 3–4 godziny)?
staje się rozdrażnione lub agresywne, gdy nie może grać?
rezygnuje z kontaktów z kolegami, ze sportu, aby móc grać?
gra zamiast odrabiać lekcje?
podejmuje nieudane próby ograniczania czasu gry?
zaczyna tracić zainteresowanie codziennymi sprawami?

Większość odpowiedzi twierdzących powinna być sygnałem do podjęcia działań m.in. poprzez kontakt ze specjalistą ( psycholog, pedagog).

Jak chronić dziecko przed uzależnieniem?

Wielu rodziców zastanawia się, kiedy pozwolić dziecku grać w gry komputerowe i jak może to wpłynąć na jego rozwój. Są to obawy w pełni uzasadnione, bowiem im mniejsze dziecko, tym bardziej jest ono narażone na negatywne skutki korzystania z gier. Psychologowie uważają że dzieci do trzeciego roku życia w ogóle nie powinny grać w gry komputerowe – są na to gotowe dopiero sześcio-, siedmiolatki. Wielu rodziców uważa, że tablet jest doskonałą i bezpieczną zabawką edukacyjną. Tymczasem specjaliści wskazują, że zbyt wczesne i zbyt intensywne korzystanie z tych urządzeń może mieć bardzo negatywne skutki dla rozwoju małych dzieci. Pierwsze trzy lata życia dziecka są okresem krytycznym w rozwoju mózgu, który rozwija się w tym czasie najintensywniej. Aby rozwój ten przebiegał prawidłowo, dziecko potrzebuje częstych kontaktów z innymi ludźmi i doświadczania świata wszystkimi zmysłami. Musi dotykać przedmiotów, słuchać różnych dźwięków, widzieć, czuć.

Jak zapewnić dziecku dobre doświadczenia z grami?

Określ zasady dotyczące czasu, jaki dzieci mogą przeznaczać na gry komputerowe.
Zadbaj, aby dziecko nie grało codziennie, ale też nie rób tradycji z tej formy spędzania czasu. Jeśli ustalisz, że w waszym domu gra się w określone dni, np. w piątki i niedziele, dziecko przez cały tydzień będzie żyło oczekiwaniem na włączenie komputera.
Ustaw komputer we wspólnym pokoju, aby mieć kontrolę nad tym, ile czasu twoje dziecko poświęca na granie.
Zainteresuj się, w co gra dziecko i czy gra jest dla niego odpowiednia. Porozmawiaj z nim o grach, w które gra, sprawdź, czego może się z nich nauczyć.
Zanim kupisz swojemu dziecku grę, upewnij się, że jest odpowiednia do jego wieku. Może ci w tym pomóc system oceny gier PEGI.
Zwróć uwagę, czy w zachowaniu twojego dziecka nie pojawiają się sygnały uzależnienia od komputera.
Upewnij się, że twoje dziecko z powodu grania nie zaniedbuje obowiązków domowych i szkolnych.

Jeśli twoje dziecko gra w gry internetowe:

Kontroluj, jakie witryny odwiedza i co tam robi.
Powiedz dziecku, aby nie podawało swoich danych osobowych innym graczom.
Ostrzeż dziecko przed spotkaniami z innymi graczami w realnym świecie. Jeśli chce pójść na takie spotkanie, powinieneś mu towarzyszyć.
Umów się z dzieckiem, że będzie ci zgłaszało przypadki agresywnego zachowania w sieci, groźby, wulgarny język czy nieodpowiednie treści.
Ustal z dzieckiem, że będzie cię zawsze informowało o zaproszeniach na spotkania poza grą.
Interweniuj, jeśli uznasz, że gra zaczyna być niebezpieczna lub nieodpowiednia dla twojego dziecka. Przerwij kontakt z innymi graczami i zablokuj grę, jeśli jakikolwiek jej element budzi twój niepokój.

Ważne adresy

-Telefon 800 100 100 http://800100100.pl/ Bezpłatna i anonimowa pomoc telefoniczna i online dla rodziców i nauczycieli, którzy potrzebują wsparcia w zakresie m.in. bezpieczeństwa online, cyberprzemocy i innych zagrożeń związanych z nowymi technologiami komunikacyjnymi.

-Dyżurnet.pl www.dyzurnet.pl Punkt kontaktowy do zgłaszania nielegalnych treści w Internecie. Eksperci Dyżurnetu pomagają w zwalczaniu naruszeń w sieci, prowadzą działania informacyjne i edukacyjne kierowane do różnych grup użytkowników.

-Akademia NASK www.akademia.nask.pl Strona Naukowej i Akademickiej Sieci Komputerowej (NASK), na której można znaleźć informacje na temat akcji edukacyjnych dla dzieci i młodzieży, programów dla nauczycieli, ciekawe artykuły i publikacje z zakresu bezpieczeństwa w Internecie. -Program Saferinternet http://www.saferinternet.pl/pl/ Polska strona programu Komisji Europejskiej „Safer Internet” poświęcona bezpiecznemu korzystaniu z nowych technologii i Internetu przez dzieci i młodzież.

Na podstawie dostępnych materiałów szkoleniowych opracowała pedagog, Anna Morawska

„Dzieci w świecie gier komputerowych Poradnik nie tylko dla rodziców. ORE”